فوم به عنوان یکی از مواد پرکاربرد و متنوع در صنایع مختلف، در حوزه پزشکی نیز جایگاه ویژه ای دارد. ویژگی های خاص این ماده مانند سبک بودن، انعطاف پذیری، دوام بالا و قابلیت شستشو باعث شده تا فوم در انواع تجهیزات بیمارستانی، مراکز درمانی و حتی کلینیک های تخصصی به کار گرفته شود. در محیط های پزشکی که ایمنی، بهداشت و دقت نقش حیاتی دارند، انتخاب نوع مناسب فوم و استفاده صحیح از آن نقش کلیدی در سلامت بیماران و کیفیت خدمات درمانی ایفا می کند. از تخت های بیمارستانی تا دستگاه های تصویربرداری، فوم نقش مهمی در راحتی بیمار، دقت معاینات و پایداری تجهیزات دارد. در این مقاله به بررسی انواع کاربردهای فوم در تجهیزات تصویربرداری پزشکی و تخت ها و ابزارهای انتقال بیمار می پردازیم و ویژگی های فوم مناسب برای این کاربردها را معرفی می کنیم.

فوم در تصویربرداری پزشکی

در فرآیند تصویربرداری پزشکی مانند رادیوگرافی، MRI و سی تی اسکن، دقت تصویر و بی حرکت ماندن بیمار از اهمیت بالایی برخوردار است. برای دستیابی به تصویری واضح و بدون نویز، لازم است بیمار به صورت دقیق در موقعیت مورد نظر قرار گرفته و در همان حالت باقی بماند. این امر به ویژه در مواردی که بیمار دچار شکستگی، درد یا ناتوانی جسمی است، بسیار دشوار می شود. در چنین شرایطی، استفاده از انواع فوم های پزشکی باعث تسهیل در قرارگیری بیمار و افزایش دقت تصویر می شود.

رایج ترین نوع فوم مورد استفاده در بخش تصویربرداری، فوم بسته سلول است. این نوع فوم به دلیل ساختار غیرمتخلخل خود، مایعات و آلودگی ها را جذب نمی کند و به راحتی قابل شستشو و ضدعفونی است. همچنین، سطح آن خاصیت ضد لغزش دارد که از حرکت ناخواسته بدن جلوگیری می کند. فوم بسته سلول مقاومت بالایی در برابر استفاده مداوم دارد و در محیط های با مصرف بالا مانند بخش رادیولوژی بیمارستانی بسیار کارآمد است.

در برخی موارد از فوم های پوشش داده شده با اسپری نیز استفاده می شود. این نوع فوم به راحتی تمیز می شود اما باید توجه داشت که به دلیل خاصیت رادیواُپَک بودن پوشش اسپری، استفاده از آن در برخی انواع تصویربرداری مانند X-ray ممکن است محدودیت داشته باشد و باعث ایجاد اختلال در تصویر شود.

کاربردهای متنوع فوم در تصویربرداری پزشکی شامل قالب های نگهدارنده بدن نوزادان، پدهای جمجمه، حلقه های سر، پشتی های کمری، تکیه گاه زانو و پدهای نگهدارنده کاسِت است. این تجهیزات کمک می کنند تا بیمار در زاویه و موقعیت صحیح قرار گیرد، بدون آنکه نیاز به تلاش بیش از حد برای حفظ تعادل داشته باشد. در تصویربرداری از قفسه سینه، از پشتی های فومی پشت کاسِت استفاده می شود تا بیمار در حالت ایستاده باقی بماند.

فوم در تخت و ابزارهای انتقال بیمار

در محیط های بیمارستانی و درمانی، بیماران به طور مداوم بین بخش های مختلف جابه جا می شوند. این انتقال ممکن است بر روی صندلی چرخدار، برانکارد یا تخت های متحرک انجام شود. تمامی این ابزارها نیازمند سطحی نرم، ایمن و بادوام هستند تا از آسیب به بدن بیمار جلوگیری شود و در عین حال در برابر فشارهای مداوم نیز مقاوم باشند.

برای این کاربردها معمولاً از فوم های با چگالی بالا استفاده می شود. فوم پلی اتیلن بسته سلول یا فوم چیپ بازسازی شده از جمله گزینه های رایج هستند. این نوع فوم ها نه تنها مقاومت بالایی در برابر فرسایش دارند، بلکه می توانند وزن های بالا را نیز تحمل کنند. بنابراین برای بیمارانی با وزن زیاد نیز مناسب اند. تخت های بیمارستانی که در بخش مراقبت ویژه یا اتاق های جراحی مورد استفاده قرار می گیرند، نیاز به تشک های فومی دارند که فشار را به صورت یکنواخت توزیع کرده و مانع از ایجاد زخم بستر شوند.

در مطب پزشکان عمومی، کلینیک های تخصصی و بخش اورژانس نیز تخت های معاینه باید از موادی ساخته شوند که هم راحتی بیمار را تأمین کنند و هم در برابر تردد و استفاده مکرر مقاوم باشند. فوم با چگالی بالا انتخاب مناسبی برای این کاربرد است زیرا نه تنها دوام بالایی دارد بلکه دارای خاصیت آنتی باکتریال نیز هست.

 

ضدعفونی پذیری و مقاومت فوم در محیط پزشکی

در محیط های پزشکی، تمیز نگه داشتن تجهیزات اهمیت فراوانی دارد. هر ماده ای که در تماس با پوست یا بدن بیمار باشد، باید قابلیت شستشو یا ضدعفونی شدن داشته باشد. فوم بسته سلول از جمله موادی است که به دلیل ساختار غیرقابل نفوذ خود، به راحتی با محلول های ضدعفونی کننده تمیز می شود و آلودگی ها را جذب نمی کند. این ویژگی باعث می شود که در محیط های بیمارستانی که بیماران متعدد با وضعیت های جسمانی مختلف در تماس با تجهیزات هستند، انتخاب مناسبی باشد.

همچنین، مقاومت فیزیکی فوم در برابر فشار، کشش و استفاده مداوم از عوامل تعیین کننده در انتخاب آن برای کاربردهای پزشکی است. فوم های مرغوب پس از مدت زمان طولانی استفاده نیز دچار فرورفتگی یا تغییر شکل شدید نمی شوند و کیفیت اولیه خود را حفظ می کنند.

فوم و التیام زخم

فوم به عنوان یک ماده بسیار انعطاف پذیر، نقش گسترده ای در صنعت پزشکی ایفا می کند و در ساخت انواع دستگاه ها و تجهیزات پزشکی به کار می رود. یکی از رایج ترین کاربردهای فوم در پزشکی، استفاده از آن برای ایجاد راحتی و پشتیبانی است. به عنوان نمونه، پدهای فومی در تخت های جراحی قرار می گیرند تا در طول عمل های طولانی، آسایش و حمایت کافی را برای بیمار فراهم کنند. همچنین از فوم در ساخت میزهای تصویربرداری پزشکی، برانکاردها و صندلی های انتقال بیمار استفاده می شود تا محیطی ایمن و راحت برای بیماران فراهم گردد.

کاربرد مهم دیگر فوم در مراقبت از زخم هاست. پانسمان های فومی برای جذب ترشحات زخم، تسریع روند بهبود و کاهش درد مورد استفاده قرار می گیرند. این پانسمان ها در اشکال و اندازه های مختلف تولید می شوند تا برای انواع زخم ها در نقاط گوناگون بدن مناسب باشند. اغلب از فوم های غیرچسبنده در این پانسمان ها استفاده می شود تا هنگام تعویض، کمترین میزان درد و آسیب به بافت وارد شود.

همچنین فوم در ساخت پروتزها و ارتزهای پزشکی نیز نقش مهمی دارد. در اندام های مصنوعی، لایه های فومی به عنوان پوشش داخلی برای ایجاد ضربه گیری و راحتی به کار می روند. در بریس های ارتوپدی، قطعات فومی با ابعاد دقیق طراحی می شوند تا حمایت و پایداری لازم برای بیمار فراهم شود. فوم همچنین قابلیت قالب گیری مطابق با شکل بدن را دارد و این ویژگی، امکان تولید تجهیزات ارتوپدی و پروتزهای کاملاً سفارشی سازی شده را فراهم می کند.

مزایای استفاده از فوم نسبت به سایر مواد

در مقایسه با سایر مواد مانند پلاستیک سخت، فلز یا حتی برخی الیاف مصنوعی، فوم دارای مزایای متعددی در حوزه پزشکی است. اول از همه وزن کم آن حمل و نقل تجهیزات را آسان تر می کند. دوم، خاصیت ارتجاعی و نرمی فوم باعث راحتی بیشتر بیمار شده و فشار وارده به بدن را کاهش می دهد. سوم، فوم هزینه تولید پایین تری نسبت به بسیاری از مواد دیگر دارد و امکان تولید انبوه آن وجود دارد.

از دیگر مزایای فوم می توان به قابلیت برش و شکل دهی آسان آن اشاره کرد. تولیدکنندگان می توانند فوم را به اشکال خاص و دقیق متناسب با نیاز پزشکی برش دهند و در تجهیزات خاص استفاده کنند. این امر در طراحی ابزارهای ارتوپدی و نگهدارنده بسیار حائز اهمیت است.

سفارشی سازی فوم برای مراکز درمانی

در بسیاری از موارد، مراکز درمانی و بیمارستان ها نیاز به تجهیزات فومی دارند که به طور خاص برای نیازهای آن مرکز طراحی شده باشند. در این شرایط از فوم های سفارشی با برش های CNC یا برش لیزری استفاده می شود. این فوم ها مطابق با ابعاد دقیق، زاویه های خاص و ویژگی های ارگونومیک مورد نظر تولید می شوند.

برای مثال، یک کلینیک ارتوپدی ممکن است نیاز به تکیه گاه های خاص برای پای بیمار در حین معاینه داشته باشد، یا یک بخش رادیولوژی کودک نیاز به قالب های نگهدارنده نرم و ایمن برای نوزادان داشته باشد. در این موارد، تولید سفارشی فوم بر اساس نیاز خاص مرکز، کیفیت خدمات را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.

آینده استفاده از فوم در تجهیزات پزشکی

با پیشرفت تکنولوژی، کاربردهای فوم در حوزه پزشکی نیز در حال توسعه است. در آینده، ترکیب فوم با مواد هوشمند می تواند ابزارهایی با قابلیت ضدعفونی خودکار یا واکنش به فشار و دما ایجاد کند. همچنین استفاده از فوم در حوزه مراقبت های خانگی و توانبخشی بیماران رو به افزایش است. این کاربردها شامل کوسن های فشاری، پدهای تمرین فیزیکی و تشک های طبی مخصوص بیماران مزمن می شود.

در تجهیزات ارتوپدی نیز فوم نقش پررنگی پیدا کرده است. از آتل های فومی تا کفی های طبی، این ماده به عنوان یک راه حل قابل اعتماد برای افزایش راحتی و حمایت فیزیکی بیمار شناخته می شود.

فوم در تجهیزات توان‌بخشی و فیزیوتراپی

فوم نقش مهمی در حوزه توان‌بخشی و فیزیوتراپی ایفا می‌کند. بسیاری از تمرینات توان‌بخشی، به‌ویژه برای بیماران آسیب‌دیده یا دارای ناتوانی حرکتی، نیازمند استفاده از تجهیزات پشتیبان و ایمن هستند. فوم در تولید وسایلی مانند کوشن‌های تعادلی، رول‌های تمرینی، کیسه‌های پشتیبانی زانو، پشت یا گردن، و حتی فوم‌های مقاومتی برای تمرینات سبک کاربرد دارد. این ابزارها به فیزیوتراپیست‌ها کمک می‌کنند تا دامنه حرکتی بیماران را به‌طور کنترل‌شده افزایش دهند و از فشار بیش‌ازحد بر عضلات یا مفاصل جلوگیری کنند. فوم‌هایی که در این تجهیزات استفاده می‌شوند معمولاً نرم، ارتجاعی و در عین حال مقاوم به فشردگی هستند.

کاربرد فوم در محافظت از بیماران بستری‌شده بلندمدت

در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت طولانی‌مدت، بیمارانی وجود دارند که ساعت‌ها یا حتی روزها در بستر بستری هستند. این وضعیت می‌تواند منجر به زخم بستر یا زخم فشاری شود که درمان آن دشوار و دردناک است. استفاده از فوم‌های ویژه‌ای مانند فوم حافظه‌دار (مموری فوم) یا فوم‌های چندلایه در تشک‌های پزشکی، روکش‌ها و پوزیشنرهای بدن می‌تواند توزیع وزن بیمار را بهبود بخشد، جریان خون را در نقاط تماس افزایش دهد و از ایجاد زخم جلوگیری کند. برخی از این تشک‌ها دارای طراحی‌های خاص مانند ناحیه‌های شیب‌دار یا بخش‌های تهویه‌دار هستند تا تهویه مناسب و پشتیبانی هدفمند را فراهم کنند.

فوم در ماسک ها و تجهیزات محافظتی پزشکی

از زمان شیوع بیماری های واگیردار مانند کووید ۱۹، اهمیت تجهیزات محافظتی بیشتر از قبل شده است. فوم در ساخت ماسک ها، شیلدهای صورت، کلاه های ایمنی پزشکی و سایر تجهیزات محافظتی نقش دارد. فوم های نرم و انعطاف پذیر در لبه داخلی ماسک ها استفاده می شوند تا تماس مستقیم آن ها با پوست صورت را نرم تر کرده و موجب جلوگیری از حساسیت یا زخم شوند. همچنین در شیلدهای صورت، فوم پیشانی باعث می شود فشار دستگاه بر صورت کاهش یابد و استفاده از آن در طولانی مدت آسان تر شود. این فوم ها باید ضدحساسیت، مقاوم به رطوبت و به راحتی قابل ضدعفونی کردن باشند.

ویژگی های فوم پزشکی: ضد باکتری، ضد قارچ، ضد آب

یکی از ویژگی های مهم فوم های مورد استفاده در حوزه پزشکی، مقاومت بالای آن ها در برابر عوامل زیستی است. فوم های پزشکی باید دارای خواص ضدباکتری و ضدقارچ باشند تا از انتقال آلودگی بین بیماران جلوگیری شود. همچنین در بسیاری از موارد، نیاز به فوم هایی است که ضد آب یا با حداقل نفوذپذیری نسبت به مایعات باشند. این ویژگی ها به ویژه در فوم هایی که برای پانسمان زخم، تجهیزات تشخیصی، یا تشک ها و بالشتک های قابل شست و شو استفاده می شوند، اهمیت بالایی دارند. برخی از این فوم ها دارای پوشش های خاصی هستند که مانع از نفوذ ترشحات بدن به بافت داخلی شده و امکان تمیز کردن آسان را فراهم می کنند.

فوم در بسته بندی و حمل تجهیزات پزشکی حساس

بسیاری از تجهیزات پزشکی، مانند ابزارهای جراحی، دستگاه های تصویربرداری و وسایل آزمایشگاهی، بسیار حساس و گران قیمت هستند. برای حفاظت از این ابزارها هنگام حمل و نقل یا انبارداری، از فوم های بسته بندی با چگالی بالا استفاده می شود. این فوم ها معمولاً به صورت برش خورده یا قالب گیری شده در اطراف دستگاه قرار می گیرند و مانع از آسیب ناشی از ضربه یا لرزش می شوند. فوم های پلی اتیلن، پلی یورتان و EVA از جمله فوم هایی هستند که برای این منظور استفاده می شوند. بسته بندی دقیق با فوم نه تنها طول عمر تجهیزات را افزایش می دهد، بلکه در رعایت اصول بهداشتی و استانداردهای پزشکی نیز موثر است.

فوم در درمان و حمایت از بیماران دارای ناتوانی حرکتی

فوم یکی از موثرترین مواد در ساخت تجهیزات حمایتی برای بیماران دارای اختلالات حرکتی است. از گردن بندهای طبی و کمربندهای ارتوپدی گرفته تا اسپلینت های سفارشی و پوزیشنرهای کامل بدن، همگی از فوم بهره می برند. این ابزارها برای نگه داشتن عضو آسیب دیده در موقعیت درست، کاهش فشار بر نقاط حساس، و بهبود روند درمان استفاده می شوند. فوم هایی که برای این منظور تولید می شوند معمولاً با قالب گیری اختصاصی بر اساس آناتومی بیمار طراحی شده و حداکثر پشتیبانی و راحتی را فراهم می کنند. قابلیت سبک بودن، سازگاری با دمای بدن و دوام بالا، از ویژگی های کلیدی فوم های ارتوپدی است.

تفاوت فوم‌های پزشکی با فوم‌های صنعتی یا مصرفی

فوم هایی که در پزشکی استفاده می شوند، به طور کلی از نظر مواد اولیه، فرایند تولید و استانداردهای بهداشتی تفاوت قابل توجهی با فوم های صنعتی دارند. برای مثال، فوم های صنعتی ممکن است در تماس با پوست یا مایعات بدن واکنش های آلرژیک ایجاد کنند یا خاصیت ضدباکتری نداشته باشند. در حالی که فوم های پزشکی عموماً از مواد hypoallergenic (ضد حساسیت) ساخته شده اند و در محیط های کلینیکی به راحتی قابل استفاده هستند. همچنین بسیاری از فوم های پزشکی دارای مجوزها و تاییدیه هایی از مراجع رسمی مانند FDA، CE یا ISO هستند که کیفیت و ایمنی استفاده از آن ها را تضمین می کند.

نتیجه گیری

فوم به عنوان یک ماده منعطف، قابل شستشو و مقاوم، جایگاهی کلیدی در حوزه پزشکی پیدا کرده است. چه در تصویربرداری های دقیق و حساس مانند X-ray و MRI و چه در تخت های بیمارستانی، صندلی چرخدار و ابزارهای انتقال، فوم می تواند نقشی اساسی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی و حفظ راحتی بیماران ایفا کند. انتخاب نوع مناسب فوم با در نظر گرفتن ویژگی های فنی و نیازهای محیط درمانی، می تواند تاثیر بسزایی در بهبود عملکرد تجهیزات پزشکی داشته باشد.